Jeopolitik ve Jeostrateji

Hakan Gürel

Rus Deniz Kuvvetlerinin Mevcut Durumu ve Gelecek Projeksiyonları

Rus Donanmasının büyük bir alanda ülke menfaatlerini koruması gerekmektedir: ?(?) kıta sahanlığı 4 milyon kilometrekarelik bir alanı kapsamaktadır ki bu alan Hindistan?ın yüzölçümüne eşittir. Üstelik bütün bu alanlarda hidrokarbon kaynakları bulunmaktadır. Öte yandan Rus münhasır ekonomik zonu Birleşik Devletler ile aynı bölgedir. Araştırmacı ve bilim adamlarına göre Kuzey Buz Denizi kıta sahanlığı Rusya?nın petrol ve doğal gaz yataklarının %80?ini içermektedir. Denizcilik bölgeleri ve büyük nehir havzaları Rus nüfusunun %50?sini ve Rusya?nın endüstriyel potansiyelinin %60?ını barındırmaktadır. Rus Kuzey Buz Denizi ve Uzak Doğu sahilleri ve kıta sahanlığı hidrokarbon bakımından zengindir ve 100 yıl yetecek kaynak bulunmaktadır.[1]

Rus Deniz Kuvvetleri, Sovyetler Birliği?nin çöküşüyle birlikte büyük bir krize girmiştir. Bu kriz, zamanında dünyanın ikinci büyük donanması olan Sovyet donanmasını, ülkenin büyüklüğü ve menfaatleri ile tutarlı olmayan orta ölçekli, idamesi zor ve herhangi bir askeri görevi yapmaktan uzak bir donanma haline getirmiştir. Her ne kadar, Rus liderler stratejik önemi olan unsurlarını idame etme konusunda bir öncelik tanımlamışlarsa da Kursk faciası gibi birçok örnek, günümüze kadar bu konuda çok da başarılı olunamadığını göstermektedir.

Nitekim 1997 yılında Koramiral Valery Aleksin tarafından kaleme alınan makalede Rus donanmasının durumu şu sözlerle özetlenmektedir:

Geçtiğimiz altı yılda, donanmamız yarıya indi. (?) Yakın deniz gemileri ve ganbotlar filonun %57?sini oluşturuyor; okyanusta harekât yapabilen gemilerin oranı %18,7. Gemi inşa kapasitemiz de düştü. 1990 yılına kadar her yıl beş ilâ altı nükleer denizaltı ve beş adede kadar majör su üstü gemisi denize indiriyorduk. 1990 yılından beri bir SSBN denize indirmiş değiliz. 1991 yılından beri yalnızca bir SSN, (Severodvinsk) ve bir SSBN (Yuri Dolgoruk) kızağa koyabildik.

Eğer finansman, yakıt durumu ve tersaneleri eski haline getiremezsek 21. yüzyılın başlarında elimizde en çok 6 ilâ 8 adet harekâta hazır SSBN kalacak. (?) Bundan başka 20?25 göreceli olarak modern çok maksatlı SSN ve 10 civarında konvansiyonel denizaltımız olacak. Harekâta hazır su üstü gemilerine gelince, elimizde 1 uçak gemisi, 2 ? 3 güdümlü füzeli kruvazör, 7?10 güdümlü füzeli destroyer, 10 ? 12 güdümlü füzeli firkateyn ve 30 mayın tarayıcı ile 30 -40 hücumbot kalacak. Bu gemiler beş yalıtık deniz ve okyanus harekât alanına yayılacak ve bu alanlar arasında manevra yapma şansları olmayacak.

2000 yılında Baltık denizindeki deniz gücümüz İsveç?in yarısı ve Almanyanın üçte biri ilâ dörtte biri nispetinde olacak. Karadeniz?de deniz gücümüz Türkiye?nin yarısı kadar olacak, ana Karadeniz Filosu üssü olarak Sivastopol?u kaybedersek[2] bu oran dörtte bir ilâ beşte bir nispetine gerileyecek. Toplam Donanma muharebe potansiyelimiz İngiltere ve Fransa?ya eşit olacak. Münhasır ekonomik zon ve kıta sahanlığımızın bu ülkelerinkine nazaran 15 ? 20 kat fazla olduğu göz önünde tutulursa sınırlarımızı savunmak ve deniz menfaatlerimizi korumak konusunda nispi olarak daha düşük bir kabiliyetimiz olacaktır.[3]

Project 20380 Stereguschy korvetinin kızağa konduğu 2001 yılı, Rus donanmasının sorunlarının açıkça tanımlanmaya başlandığı, geleceğe dönük planların yavaş da olsa hayata geçirilmeye başladığı bir yıldır. Donanmanın etkinliğinin aynı işlevleri yürüten kontrol idarelerinin birleştirilmesi ve ilgası ve eski silah sistemleri ve gemilerin hizmet dışına çıkarılması yoluyla artırılması beklentisi bulunmaktadır. Bu mütevazı beklentilerin yanı sıra geleceğe dönük iddialı planlar da mevcuttur. Nitekim zamanın Rus Deniz Kuvvetleri komutanı Oramiral Vladimir Kuroedov bu planı aşağıdaki şekilde açıklamaktadır:

?Rusya 12?15 SSBN, 50 nükleer güçlü taarruz denizaltısı ve 35 dizel denizaltı ile 70 adet okyanusta harekât yapabilen su üstü savaş gemisine sahip olmalıdır. (?) bu hedefin gerçekleşebilmesi için Rus Deniz Kuvvetleri savunma bütçesinden en az %25 nispetinde pay almalıdır (hâlihazırda mevcut nispet %12 civarında bulunmaktadır).?[4]

Rus Donanmasının yukarıda çerçevesi çizilen durumunda 2004 yılına gelindiğinde esasa dair bir değişiklik söz konusu değildi. Donanmaya katılan ve/veya kızağa konan yeni platformların sayısı, idame güçlükleri, modernizasyon gereği, harekât ihtiyaçlarını karşılayamama gibi nedenlerle servis dışına çıkarılan platform sayısına göre çok daha azdı. Başka bir deyişle, Rus donanması kan kaybetmeye devam ediyor ve aslen en büyük çaba envanterdeki platformları idame ettirmeye harcanıyordu:

?Rus Deniz Kuvvetleri su üstü unsurları Sovyetler Birliği?nin çöküşünden beri birçok kez azaltılarak savaşa hazırlık düzeyleri hatırı sayılır ölçüde düşmüştür. Filo komutası, yaşanan ciddi finansman sıkıntısı karşısında, Stratejik Nükleer Deniz Kuvvetlerinin idame ettirilmesini birinci öncelik olarak belirleyerek konvansiyonel su üstü kuvvetlerine bütçeden çok az tahsisat ayırmıştır. Her ne kadar, Kuzey ve daha az olmak üzere Pasifik Okyanusu Filosu nükleer denizaltılara kıyı sularında destek sağlayabilseler de Baltık ve Karadeniz Filoları geçtiğimiz birkaç yıl içinde filotilla düzeyine kadar indirilmiştir ve en mütevazı askeri maksatları bile karşılamaları güç görünmektedir.?[5]

Yukarıda genel hatları verilen durumun düzeltilmesine yönelik olarak planlanan ve/veya yürütülen Rus Deniz Kuvvetleri programları üç ana başlıkta formüle edilmektedir:

1. Donanma Geliştirme Planları 2040?2050

2. Silahlanma Programı 2010

3. Filo İnşası ve Yeniden-donatım Programı 2015.[6]

Rus Savunma Bakanlığı tarafından hazırlanan ve Rus Donanmasının 2040 ? 2050 projeksiyonunu ortaya koyan belgede, ?çok maksatlı düşük deplasmanlı su üstü gemilerinin, özellikle de korvet ve firkateyn sınıfı platformların uzun vadeli üretiminin genişletilmesi?nin öngörüldüğü iddia edilmektedir.[7] ?Deniz Kuvvetleri Komutanı, Vladimir Kuroyedov, Filo İnşası ve Yeniden-Donatım Programın filonun neredeyse tamamının yenilenmesini öngördüğünü ifade etmektedir. Bu yeni inşaat aşaması denizcilik ve okyanus zonlarından ziyade kıyı zonlarına odaklanmaktadır.?[8]

Bu dönemde Rus donanmasının geleceğine ilişkin umutsuzluk halinin devam ettiği görülmektedir. 1990?lı yıllara damgasını vuran mali krize bir de yeni jeopolitik gelişmelere uyumlu yönetim eksikliğinin eklenmiş olduğu değerlendirilmektedir. Bu sorunlar, projeksiyon planlarının da sorgulanmasını beraberinde getirmiştir:

?Öte yandan, ?ciddi finansman sıkıntısı ve buna eşlik eden açık bir askeri doktrin eksikliği ve üst yönetim saflarında istikrarsızlık bahse konu planlarda belirlenmiş olan hedeflerin tümüne erişilemeyeceğini düşündürmektedir. Dolayısıyla da muhtemelen Rus Deniz Kuvvetleri?nin belkemiğini önümüzdeki birçok yıl boyunca Sovyet döneminde inşa edilmiş veya inşaatına başlanmış gemiler teşkil edecektir.?[9]

Rus Deniz Kuvvetleri, 2000?li yılların ilk yarısına erişildiğinde, Sovyetler Birliği?nin dağılmasından beri geçen yaklaşık 15 sene içerisinde sürekli devam eden kan kaybını çok daha umutsuz sözlerle ifade etmeye başlamışlardır:

?Şubat 2005?te, Rus Deniz Kuvvetleri Komutanı Vladimir Kurodeov, bir kurmay toplantısında mevcut idame düzeylerinin sürmesi durumunda 2010 yılından sonra su üstü gemi sayısında kaçınılmaz olarak büyük bir azalma meydana geleceğini ve 2020 tarihi itibariyle filoda hizmet verebilecek durumda en çok 50 gemi kalacağı konusunda uyarıda bulunmuştur.?[10]

Mali sıkıntılar ve diğer idari nedenlerden ötürü bahse konu planlara uygun bir atılımdan söz etmek mümkün değildir. Bununla birlikte, Rus Deniz Kuvvetleri?nin iki temel konuda planlara elden geldiğince sadık kalmaya çalıştığı görülmektedir:

a) Deniz kuvvetlerinin stratejik kabiliyetinin belkemiğini oluşturan kıtalararası balistik füze taşıyan nükleer denizaltıların idame ettirilmesi

b) Kıyı suları ve iç denizlerde karakol görevi üstlenebilecek genel maksat korvet sınıfı gemilerin inşaatına artan oranda devam edilmesi

Yakınlarda açıklanan 2007 yılı bütçesinde bu konuda iyileştirici önlemler varlığını hissettirmektedir. Rusya Savunma Bakanı Sergei Ivanov?un açıklaması yukarıdaki modeli destekler niteliktedir:

?2007 yılında, silahlanmaya 300 milyar ruble (11 milyar ABD Doları) tahsis edilecektir; bu da denizaltılardan mermilere her kalemden büyük alımlar yapılacağı, bundan başka araştırma ve inşa programlarına devam edileceği anlamını taşımaktadır. (?) Silahlanmaya ayırdığımız kaynaklarımızın büyük kısmı donanmamıza verilecek olup bunun en az yüzde ellisi denizaltı birliklerimize tahsis edilecektir.?[11]

Rusya Federasyonu Başkanı Vladimir Putin, 10 Mayıs tarihli ulusa sesleniş konuşmasında, Rusya?nın 2006 yılında iki yeni stratejik nükleer denizaltıyı hizmete alacağını belirtmiştir.[12

Putin, 16 Kasım 2006?da Rus Ordusu ve Donanması?nın Sovyet dönemi sonrası finansman sıkıntısı ve düşük moral durumundan kurtulduğunu ve artık modernizasyona hazır olduğunu belirtmiştir. ?Yamama ve temel idame dönemi artık geride kaldı. Ordumuz ve donanmamız güç, kuvvet ve özgüven kazandı.?[13]

Rus Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Vladimir Masorin, donanmanın yeni profilini şu şekilde açıklamaktadır:

?Eskiyen stratejik denizaltıları değiştirmek önümüzdeki beş yıl boyunca askeri gemi inşa önceliğimiz olmalıdır. (?) Bütçemizin büyük bölümünü yeni denizaltı inşasına ayırmaktayız. (?) Rusya, devasa güdümlü füzeli kruvazörler yerine küçük ve orta ebatlı su üstü gemileri inşasına devam edecektir. (Kruvazörlerimiz) zaten var ve bunları idame ve modernize edeceğiz.?[14]

Nitekim maddi sıkıntılara rağmen Proje 20380 Stereguschy korvetlerinin inşasına göreceli olarak tutarlı bir biçimde devam edilmektedir. 10 Kasım tarihinde bu korvetlerden dördüncüsünün kızağa konma töreni yapılmış, sınıfının ilk gemisi olan Stereguschy deniz denemelerine başlamıştır. Korvetlerin inşa edildiği Severanaya Tersanesinin bağlı bulunduğu UIC Grubu Yönetim Kurulu Başkanı Aleksandr Viktorovich Gnusarev kendisiyle yapılan mülakatta bu hususu aşağıdaki şekilde dile getirmiştir:

?Her şey programa uygun olarak finanse ediliyor. Bu Rus Donanması için amaçlanan yeni projenin ilk gemisi ve onun finansman biçimi Donanmanın ciddi olarak bu gemilerden çok sayıda elde etme beklentisinin bir göstergesidir.?[15]

1.2. Korvet sınıfı gemilerin geleceğin Rus donanması askeri doktrinindeki yeri

Rus tersanelerinde korvet sınıfı gemi inşaatının, firkateyn ve daha büyük deplasmanlı gemilere ilişkin projelere nazaran daha sorunsuz yürütülmesinin üç temel nedeni bulunmaktadır. Bunlardan ilki, giderek yaşlanan ve idame edilemez duruma gelen Sovyet dönemi su üstü unsurlarının yıllara sari olarak değiştirilerek yerine Rus doktrinine uygun yeni bir donanmanın kurulabilmesi konusunda maliyet-etkin platformlara acilen ihtiyaç duyulmasıdır. Kuvvetin genel taleplerini asgari olarak karşılayabilecek göreceli olarak ucuz platformlar, yeni Rus donanmasının kurulmasına kadar geçen süre içerisinde önemli bir boşluğu ekonomik bir biçimde doldurabilirler.

İkinci neden ise Karadeniz havzasının (ve Hazar Denizinin) ve Baltık Denizi?nin enerji üretim ve nakil bölge ve hatları için bir düğüm noktası haline gelmiş olmasıdır. ?Kazakistan?da yeni petrol yataklarının işletime açılmasıyla, Karadeniz geçişli petrol trafiğinin (?) 200 milyon tonu bulacağı beklenmektedir. (?) Karadeniz?de günde yaklaşık 300 ? 400 gemi uluslararası ticaret maksadıyla seyir halindedir.?[16] Nitekim Donanma Komutanı Amiral Vladimir Masorin, Proje 20380 sınıfı korvetlerden ilki olan Stereguschy?nin denize indirme töreninde yaptığı konuşmada "Bu sınıf [proje 20380] gemiler, Rusya?nın enerji güvenliğinin sağlanmasına yardımcı olacaktır. (?) Korvetler, özellikle de Baltık Denizi ve Karadeniz?deki petrol ve gaz nakil rotalarını koruyacaktır? demiştir.[17] Enerji nakil hatlarının güvenliği meselesi Rusya için birinci öncelikli dış politika konularından birisini oluşturmaktadır.

Terörizm ve kaçakçılık gibi asimetrik tehditlere karşı anavatan savunmasında silah ve sensör yükü, denizde kalma süresi vb. parametreler ışığında hücumbot ile firkateyn büyüklüğündeki platformlar arasında yer alacak, genel maksatlı hafif, hızlı ve etkin platformlara dair küresel ölçekte bir ihtiyaç tanımlaması yapılmış olması ise üçüncü nedeni oluşturmaktadır. Nitekim ABD, İngiltere, Baltık, Güneydoğu Asya, Körfez ülkeleri ve ülkemizde yürütülen projelerde karakol gemisi ve korvet sınıfında birçok yeni proje yürütülmektedir.

Genel olarak bu ülkelerin envanterlerinde bulunan mevcut platformlar, üçüncü başlıkta irdelediğimiz asimetrik tehditlere karşı uzmanlaşmış, yeterli veya ekonomik platformlar değildir. Bahse konu tehditlere mukabele etme konusunda hücumbot sınıfı tekneler, denizde kalış sürelerinin azlığı, silah ve sensör sistemlerinin yetersizliği ve açık denizlerde ve ağır deniz durumlarda operasyon zafiyetleri nedeniyle yetersiz kalmaktadır. Öte yandan, aslen konvansiyonel tehditlere karşı ve mahdut sayıda bulunan firkateyn sınıf platformların, karakol görevi icra etmeleri etkin ve ekonomik değildir.

Rus donanması, Sovyet döneminde Batı sınıflandırmasına göre korvet olarak adlandırılabilecek (orta tehdit şartlarında su üstü savunma, denizaltılara karşı savunma, hava savunma, karakol görevlerinden en az ikisini yerine getirebilecek ebatta) birçok platform kullanmış ve bu platformları birçok ülkeye ihraç etmiştir. Bu platformlar arasında daha çok hücumbot, korvet arası platformlar olarak görülebilecek Proje 1124 (Grisha), 1331M (Parchim II), Proje 1234 (Nanuchka) sınıfı gemiler ve korvet kavramına göreceli olarak daha yakın Project 50 (Riga) sınıfı platformlar bulunmaktadır. 1990?lı yıllarla birlikte bahse konu platformların büyük bölümü servis ömürlerini tamamlamış ve Baltık Denizi ve Sivastopol limanlarında kaderlerine terk edilmişlerdir. Bu açıdan Rus donanmasının büyük bir açığı söz konusudur. Hazar denizi için Proje 21630 Buyan Sınıfı platformları envantere almaya başlayan Rusya, korvet konusunda tercihini Proje 20380 (Stereguschy) yönünde kullanmıştır.

?(?) Bu, batılı orduların kıyı savaşına bağlılıkları ile kolaylıkla açıklanabilir; bu da bir ülkenin hasım ülkenin kıyı sularında etkin deniz savaşı yürütmek için hazırlıklı olmasını ima etmektedir. Bu gözde eğilimin Amerikan versiyonu başka söze yer bırakmamaktadır: ?İleriden... Denizden? (Forward? From the sea). Açıkçası, Rusya batılı stratejistlerin bu planlarını görmezden gelemez. Dolayısıyla da Proje 20380 korvetlerinin Rusya?nın yaklaşma ve kıyı sularında temel korunma aracı haline geleceğine inanmak için iyi gerekçeler mevcuttur.?[18]

Bu doğrultuda Rus Deniz Kuvvetleri ve Savunma Bakanlığı yetkilileri kararlılıklarını çeşitli vesilelerle dile getirmişlerdir. ?Rusya Deniz Kuvvetleri komutanı, Saint Petersburg?daki MVMS-2005 [International Naval Exhibition 2005] fuarından önce bu tür bir gemiye duyulan ihtiyacı açıklamıştır. Rusya Federasyonu Savunma Bakanlığı, Gemi, Deniz Silahları ve Askeri Donanım Sipariş ve Teslimat Müdürlüğü Başkanı Anatoliy Shlemov gazetecilere, Donanma Komutanı Vladimir Kuroyedov?un en az 20 korvet inşa edileceğini söylediğini belirtmiştir.[19]

# posted by Savunma ve Strateji @ 5:52 ÖS